Onderweg van Kiev naar Nederland bezoeken we Lvyv, voorheen Lemberg. Een bruisende oude binnenstad met sfeervolle kroegen, een statig concertgebouw, diverse kerken en kathedralen, kunstenaars en straatmuzikanten. Lemberg kende voor de tweede wereldoorlog een grote Joodse gemeenschap en telde enkele tientallen synagogen. Die zijn er niet meer. Daar waar de grootste stond, is een veelzeggende lege plek in het straatbeeld en herinneren enkele sobere gedenkstenen met uitspraken van bekende Joodse inwoners van Lemberg (onder wie mij de naam Milo Anstad onmiddellijk opvalt) aan De Vernietiging.
De volgende dag passeren we de grens met Polen en koersen op Oswiecim aan. Auschwitz, een naam die nooit door iemand zal worden uitgesproken zonder direct de associatie met het onvoorstelbare te leggen. Het is er druk. Op de parkeerplaats zien we auto’s uit Hongarije, Tsjechië, Nederland, België, Duitsland, Italië, Groot-Brittannië. Verderop staan de touringcars die Amerikanen, Japanners, Israëli’s en vele, vele Poolse schoolkinderen hebben aangevoerd.
Ik had wel eens gehoord: “Daar, in Auschwitz Birkenau, hoor je geen vogels fluiten!” Het is waar. Alleen een ooievaar stapt stil en statig door een naburig weiland. Ook de meeste mensen gedragen zich ingehouden, ernstig, stil. Een groep Israëliërs klamp mijn zoon aan: of hij toevallig joods is, ze hebben nog geen minjan om kaddish te kunnen zeggen bij de gedenksteen voor de ruïne van de crematorium. Stilletjes lopen we terug, langs het beruchte perron waar de treinen arriveerden en de selecties plaatshadden. Een gids legt het allemaal nog eens uit aan een groep Spanjaarden. Twee kinderen proberen op de rails hun evenwicht te bewaren. Het is een vreemde dag.
