Het was één van de bekendmakingen dinsdag jongstleden door onze demissionaire premier. Uitvaarten mogen weer met honderd mensen. Een stap op weg naar ‘normaal’, waar ik persoonlijk nogal verbaasd over was, want als er één gelegenheid is waarbij afstand houden zowel emotioneel als fysiek een schier onmogelijke opgave blijkt, is het wel bij uitvaarten. Verdrietige mensen zoeken letterlijk houvast bij elkaar en geef ze eens ongelijk. Ook condoleren met een knikje vanaf anderhalve meter valt niet mee, al is dat met wat logistieke maatregelen nog wel in goede banen te leiden. Ik heb het afgelopen jaar de nodige gedachtenisdiensten geleid. Daarbij met respect gezien hoe uitvaartleiders en hun personeel hun werk onder de geldende beperkingen verrichten. Hoe creatief ze zijn in het zoeken naar balans tussen ruimte bieden voor emoties en meeleven enerzijds, en het waarborgen van ieders virusveiligheid anderzijds. Bij dat alles hielp enorm, dat het aantal aanwezigen doorgaans de dertig niet oversteeg.
Dat laatste brengt me ertoe, vooral ook gebaseerd op de reacties die ik van direct betrokkenen menigmaal heb teruggekregen, de stelling te poneren dat we met die beperking van aanwezigheid bij een uitvaart eigenlijk iets heel moois in handen hadden, een soort blessing in disguise. Ik heb het talrijke malen terug gehoord: wat was het intiem, wat was het persoonlijk. Ga maar na: als rouwenden ben je bijeen met de meest inner circle, je naaste familie, je beste vrienden. De mensen in wiens gezelschap je helemaal ontspannen bent, bij wie je je thuis voelt, bij wie je kwetsbaar durft te zijn. De b- en de c- kring, wat verder op afstand staande familieleden, buurtgenoten, collega’s, leden van de kerkgemeenschap, sportkameraden, kunnen desgewenst via de livestream – altijd heel discreet en zorgvuldig in beeld gebracht – het samenzijn volgen. Maar op het moeilijke moment van afscheid nemen en gedenken ben je bijeen met de mensen met wie je ook daarna het meest verbonden blijft en die je ook het meest nodig hebt in het doorstaan van het verlies. Ik heb waargenomen hoe juist die kleine kring op zichzelf troostend en versterkend kan zijn. Hoeveel veiligheid het geeft. De (klein)kinderen die een paar woorden willen spreken ter nagedachtenis, voelen zich vrijer en veiliger als ze dat kunnen doen voor een overzichtelijke hoeveelheid mensen, bovendien stuk voor stuk vertrouwde gezichten. Je bent “onder elkaar” en daar heb je in de meest moeilijke momenten in een mensenleven heel veel behoefte aan. Je hoeft je niet groter en flinker te houden tegenover allerlei vage bekenden die vanwege hun relatie met de overledene present zijn, maar aan wie je jezelf eigenlijk helemaal niet zo kwetsbaar zou willen vertonen.
De uitvaart is in zekere zin te vergelijken met de andere kant van de medaille van een mensenleven. Aan de voorzijde is er de bevalling, de geboorte. Je zit tijdens het persen en puffen niet te wachten op aanmoedigingen van buren en collega’s in de kraamkamer. De bevalling wil je met z’n tweetjes, of eventueel met de al aanwezige kinderen (zoals in ons gezin daadwerkelijk gebeurde toen elf jaar na de toen jongste dochter nog een zusje geboren werd) beleven. Ook al kun je het daarna wel van de daken schreeuwen en ben je dankbaar voor iedereen die wil delen in de blijdschap. Maar de grootste en meest intieme vreugde vier je in het klein. En zo denk ik dat het afgelopen jaar velen geleerd heeft, dat ook het grootste verdriet wellicht het best beleefd en doorstaan kan worden in een intieme, vertrouwde kring. Evengoed is meeleven vanuit de b- en c- kring welkom. Maar daarvoor zijn nog zoveel andere mogelijkheden. Juist bij uitvaartdiensten constateerde ik – maar belangrijker: constateerden veel direct getroffenen het afgelopen jaar: niet het vele is goed, maar het goede is veel!
